Staroobrzędowcy różnią się od parafian Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego nie tylko życiem codziennym, ale także obrzędami pogrzebowymi. W większości zwyczajów staroobrzędowcy starają się przestrzegać przykazań swoich ojców, choć

Staroobrzędowcy różnią się od parafian Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego nie tylko życiem codziennym, ale także obrzędami pogrzebowymi. W większości zwyczajów staroobrzędowcy starają się przestrzegać przykazań swoich ojców, choć część tradycji nie jest dziś w pełni przestrzegana. Wcześniej sami staroobrzędowcy uprawiali len na ubrania pogrzebowe, a teraz tkaniny są kupowane. Podobnie jak trumna która wcześniej była wykrawana z drewna. Ceremonia pogrzebowa pozostała jednak niezmienna. Trumna ze zmarłym do dziś jest niesiona z domu do molenny (odpowiednik cerkwi), a po nabożeństwie pogrzebowym  z molenny do przygotowanego grobu,. Nie można jej wieźć samochodem. W dzisiejszych czasach, jeżeli pogrzeb odbywa się w dużej odległości od cmentarza wtedy trumna z ciałem przewożona jest karawanem. 

PRZEDŚMIERTNA SPOWIEDŹ

Spowiedź przed śmiercią jest uważana za jeden z najważniejszych etapów na drodze do Pana. Udziela jej nastawnik (duchowy przewodnik społeczności).  W wyjątkowych sytuacjach spowiedź przed śmiercią może się również odbyć przed starszym członkiem społeczności. 

 Aby uspokoić duszę, umierającej osobie zadaje się pytania:

• Czy chcesz powiedzieć coś ważnego, wyrazić swoją ostatnią wolę?
• Czy chcesz wyznać grzech, za który nie było wcześniejszej pokuty?
• Czy żywisz urazę do kogokolwiek z twoich bliskich?

Pod koniec spowiedzi nakłada się pokutę stosownie do zgłoszonych grzechów. Uważa się, że bez pokuty nie można stanąć przed Bogiem. Za umierającego człowieka jeszcze za jego życia czyta się modlitwę “na odejście duszy”.

ŻAŁOBA I PŁACZ PO ZMARŁYM

W kulturze staroobrzędowców nie ma żałoby. Spotkanie z Panem jest traktowane jako coś wyczekiwanego i nieuniknionego. Życie pośmiertne jest nagrodą za życie skromne i zgodne z zasadami wiary. Dlatego płacz, lament są niewskazane i traktowane jako grzech. 

Zgodnie ze swoim stylem życia wspólnoty staroobrzędowców potępiają bezczynność i nadmierną zabawę. Dlatego nie ma żałoby jako takiej. Ważne jest, aby pamiętać o rocznicy śmierci swoich bliskich i w tym dniu modlić się za nich, czynić tzw. Pominanije.

OBMYCIE CIAŁA ZMARŁEGO

Do obmycia ciała zmarłego proszeni są wyłącznie starsi staroobrzędowcy tej samej płci co zmarły. Staroobrzędowcy obmywają zmarłych w pierwszych godzinach po śmierci. Ze względu na pracochłonność i zaangażowane są zwykle w to 2-3 osoby. Zaczyna się od głowy, a kończy na stopach, najpierw myje się prawą stronę ciała, następnie lewą. 

Po obmyciu woda nie może być wylewana w miejscu publicznym. Rzeczy używane do mycia zmarłego należy zakopać aby nie dostały się w niepowołane i grzeszne ręce.

ODZIEŻ POGRZEBOWA I CAŁUN

Odzież pogrzebowa przygotowywana jest z wyprzedzeniem. Zwykle używa się białych szat pogrzebowych. Składa się ona z bielizny (koszula), skarpet (dla kobiet - pończochy) oraz miękkich kapci wykonanych ze skóry, lub grubszej tkaniny. Koszula damska powinna sięgać do kostek, męska - do kolan. Mężczyznom nakłada się spodnie, a kobietom - sukienkę w ciemnych kolorach: niebieskim, brązowym, zielonym lub czarnym, bez haftu i zdobień. Cała szata, podobnie jak całun, uszyta musi być szwem igłowym bez węzłów.

Dziewczynie niezamężnej zaplata się jeden warkocz, zamężnej kobiecie – dwa. Na głowie wiąże się chustę.

Całun wykonany jest z długiego białego lnu/bawełny. Jest on na tyle długi i obszerny aby przed zamknięciem trumny można było nim przykryć całe ciało zmarłego.

ZŁOŻENIE DO GROBU

Wcześniej przed pogrzebem ciało okryte całunem układano na ławie, kierując zmarłego stopami do ikon. Nie dotykano go aż do dnia pogrzebu. Ciało umieszczono w trumnie tuż przed zabraniem do molenny. 

Kiedyś na dnie trumny były zwyczajowo kładzione wióry, liście brzozy i iglaste gałęzie świerkowe. Obecnie ten zwyczaj nie jest już tak przestrzegany, używa się współczesnych trumien. Pod głowę zmarłemu kładzie się poduszkę. Ręce ułożone są na piersi - prawa nad lewą. Palce prawej ręki złożone dwoma palcami (znak krzyża), w lewej umieszcza się różaniec. Na piersi umieszcza się krzyż lub ikonę świętego. Dla kobiet - ikonę Matki Boskej, dla mężczyzn – św. Mikołaja Cudotwórcy. Przed pogrzebem z trumny wyjmuje się ikony i krzyż.

DZIEŃ POCHÓWKU I MODLITWA

Staroobrzędowcy są chowani trzeciego dnia od śmierci. Zgodnie ze starodawną tradycją Psałterz czytany jest niestrudzenie przez trzy dni i trzy noce. W tym celu prosi się się 3-4 osoby ze wspólnoty, które zastępując się nawzajem, czytają modlitwy z Psałterza. Uważa się, że im dłużej trwa nabożeństwo pogrzebowe, tym jaśniejsza staje się dusza przed Panem. 

Pożegnanie zmarłego odbywa się u progu domu. W tym celu trumnę wynosi się na zewnątrz, stopami do przodu i ustawia na stole lub stołkach. Zebrani podchodzą do zmarłego z modlitwą i ukłonami.

GRÓB

U staroobrzędowców stosuje się pochówki ziemne. W niektórych społecznościach było zwyczajem grzebanie ciał tak głęboko, jak to możliwe. Inne na głębokość „po klatkę piersiową”, aby w Dniu sądu Ostatecznego zmarły mógł łatwiej wydostać się. Grób kopany jest przez innych współwyznawców. W XIX wieku istniał zwyczaj wycinania łoża śmierci ze ściętego pnia drzewa. Potem trumnę zaczęto wybijać z desek, ale bez użycia żelaznych gwoździ. Zastąpiono je drewnianymi kołkami lub bocznymi mocowaniami typu “jaskółczy ogon”. Drewno nie tapicerowano ani od wewnątrz, ani na zewnątrz. Do wieka trumny nie mocuje się też krzyża „bo nie wypada wrzucać symbolu Boga do grobu”.

Do grobu składano trumnę w taki sposób, aby głowa zmarłego była skierowana na zachód, a nogi na wschód. W ten sposób zmarli zawszę “patrzą” na krzyż.

PROCESJA POGRZEBOWA I POGRZEB

Trumna ze zmarłym jest cały czas otwarta podczas mszy w molennie (odpowiednik cerkwi) jak też podczas konduktu żałobnego. Wieko trumny zamyka się dopiero nad grobem .

Na cmentarzu znajduje się uprzednio wykopany grób, ziemia z wykopu odłożona jest na prawą stronę.

Na początku konduktu żałobnego zawszę niesione są dwa krzyże jeden z lewej strony drewniany który zostanie umieszczony na grobie zmarłego, drugi z prawej strony metalowy w wizerunkiem Chrystusa do którego podczas ceremonii pogrzebowej nad grobem modlą się żałobnicy. Za krzyżami niesione jest wieko trumny za wiekiem niesione jest ciało zmarłego. Za ciałem idzie nastawnik (duchowny) wraz z osobami, które pomagają mu w czytaniu i odśpiewywaniu modlitw. Dopiero za nimi idzie najbliższa rodzina zmarłego oraz inne osoby uczestniczące w pogrzebie.

Nad grobem trumnę ustawia się po prawej stronie grobu. Odbywa się ostatnia służba (litija). Nastawnik do ręki zmarłego wkłada zapisane wersety z list Św. Pawła, następnie duchowny lub rodzina sprawdzają czy zmarły posiada na piersi krzyżyk oraz czy ma rozwiązane ręce i nogi. Ciało przykrywa się całunem tzw. sawan oraz tkaniną z koronki lub tuliu. Nastawnik święci po raz ostatni kadzidłem ciało zmarłego. Z trumny wyjmuje się symbole wiary, zamykana jest trumna i przybijane wieko.

Podczas opuszczania ciała do grobu twarz zmarłego jest skierowana w kierunki wschodnim. Popiół z kadzidła wysypywany jest na opuszczoną trumnę. Zgodnie z obrządkiem duchowny obydwiema rękoma trzykrotnie przysypuje ziemią trumnę powtarzając słowa ,,CIAŁO Z ZIEMI DO ZIEMI WRACA“. Taką czynność powtarza rodzina i wszyscy uczestnicy ceremonii pogrzebowej.

Po zasypaniu grobu w nogach zmarłego ustawia się drewniany krzyż tak by zmarły cały czas na niego patrzył, na powierzchni usypanego kopczyka grobowego “odbija się” w ziemi ośmioramienny krzyż (tak by pozostawił na piasku ślad). Do tego celu służy zwykle drewniany krzyż nagrobny, następnie przymocowuje się do niego metalowy krzyż z wizerunkiem Chrystusa i zmawia modlitwę na zakończenie ceremonii pogrzebowej 

MODLITWA PO ZMARŁYM 

Modlitwy za zmarłego odbywają się na 3., 9., 40. dzień od śmierci, a także w każdą rocznicę. Ponadto, msze za zmarłych odbywają się cztery razy w roku. 
Obowiązkowo podaje się wtedy kutję – gotowaną na pszenicy i miodzie. Każdy z uczestników spożywa ją trzykrotnie łyżką pod koniec mszy za zmarłego.

ODWIEDZANIE ZMARŁYCH 

Staroobrzędowcy odwiedzają swoich zmarłych w miarę sposobności. Jako dni przyjęte na wspominanie zmarłych kalendarz liturgiczny uwzględnia tzw. rodzicielskije nedeli - odpowiednik Święta Zmarłych w kościele katolickim, z tą różnicą że trwają nie jeden dzień a tydzień. “Rodzicielskaja niedziela” odbywa się cztery razy do roku w określonych terminach.

Przykładowo w 2020 roku są to:

• 17-22 luty tzw. zimowa,
• 27 -28 kwietnia tzw. Radonica,
• 1-7 czerwca tzw. Zielonoświątkowa,
• 02-07 listopada tzw. Dmitriewskaja.

Jedyną przyjętą formą oddawania czci zmarłemu na cmentarzu jest modlitwa zwana “panichidą”. Dopuszcza się składanie kwiatów, lecz nie jest to konieczne. Kategorycznie zabrania się palenia zniczy na grobach i cmentarzach staroobrzędowców. Wynika to z faktu, że w kulturzę Staroobrzędowców dopuszcza się palenie świec wyłącznie z naturalnego wosku. Staroobrzędowcy podczas odwiedzania zmarłych na cmentarzu zmawiają w krótką modlitwę zwaną “pominaniem”. W molennie podczas nabożeństw za zmarłych zapalane są świece.

Podczas Świąt Wielkanocy, gdy staroobrzędowcy odwiedzają groby zmarłych pozostawiają im malowane jajka jako symbol Zmartwychwstania.

Za niepożądane zachowanie na cmentarzu staroobrzędowców uważa się:

• palenie tytoniu,
• spożywanie alkoholu i posiłków,
• wprowadzania zwierząt,
• poruszania się po cmentarzach w krótkich spodenkach lub z odkrytymi ramionami,
• przebywanie kobiet bez zakrytych włosów (chustką lub szalem).

STOSUNEK DO KREMACJI

Staroobrzędowcy są bardzo negatywnie nastawieni do kremacji i uważają ją za zniewagę dla ciała zmarłego.

NAGROBEK

Tradycyjnym rodzajem nagrobka jest ośmiokątny krzyż z głowicą z gęstego drewna. Jest umieszczony u stop zmarłego, tak aby wschodzące słońce zacieniało grób znakiem krzyża. Na samym dole, pod ostatnią poprzeczką, umieszcza się tabliczkę z imieniem i datami: urodzenia i śmierci. W środku krzyża, na przecięciu głównych trawersów, dozwolone było wstawienie ikony.

Obecnie w późniejszym terminie po pogrzebie rodziny ustawiają pomniki z kamienia, granitu zawsze z elementami krzyża i słowami tradycyjnej modlitwy po zmarłym. Nagrobki powinny być otwarte, nie mogą być przykryte płytą. Ma to ułatwić zmarłemu Zmartwychstwanie w Dniu Sądu Ostatecznego.

Staroobrzędowcy nie dopuszczają ekshumacji ciał zmarłych. Nie wolno nikomu naruszać szczątków zmarłych. Raz złożone do grobu powinny pozostawać tam do Sądu Ostatecznego.