Migracja wojenna Staroobrzędowców

W wyniku akcji przesiedleńczej tereny Suwalszczyzny opuściło około 4 tysięcy starowierców.

10 stycznia 1941 w Kownie zawarte zostało porozumienie o wymianie ludności między III Rzeszą a ZSRR stanowiące o przesiedleniu obywateli niemieckich oraz osób narodowości niemieckiej z Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej do Niemiec, a osób narodowości litewskiej, rosyjskiej i białoruskiej z Niemiec do ZSRR. Przesiedlenia te z założenia miały mieć charakter dobrowolny, w praktyce jednak wobec miejscowej ludności stosowane były różne formy nacisku bezpośredniego i pośredniego, grożono między innymi przymusową ewakuacją do Generalnej Guberni.

W wyniku akcji przesiedleńczej, jaka miała miejsce wiosną 1941 roku, tereny Suwalszczyzny opuściło około 4 tysięcy starowierów.

Niemal całkowicie wysiedlona została duża część wsi starowierskich, wśród nich: Głęboki Rów, Biała Góra, Mikołajewo, Buda Ruska, Białowierśnie, Wodziłki, Szury, Sztabinki, Pogorzelec. Miejscem nowej lokacji starowierców stały się tereny ówczesnej Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, dzisiejszej Republiki Litewskiej. Masowe przesiedlenia ludności były bezpośrednią konsekwencją podziału stref wpływów dokonanego na mocy traktatu zawartego 28 września 1939 między III Rzeszą a ZSRR. Zgodnie z ustaleniami traktatowymi, zamieszkałe przez wyznawców starej wiary tereny Suwalszczyzny, Sejneńszczyzny oraz okolice Kłajpedy (Okręg Kłajpedy już wcześniej, 22 marca 1939 roku, został zajęty i włączony do Prus Wschodnich) stały się częścią terytorium Rzeszy. Dowództwo III Rzeszy zmierzało do oczyszczenia swych nowo nabytych ziem z ludności etnicznie obcej, czego oficjalnym powodem było uniknięcie w przyszłości konfliktów na tle narodowościowym, faktycznym zaś stworzenie przestrzeni do życia nowym osadnikom niemieckim.

Nieco odmienny los spotkał starowierców zamieszkujących Gabowe Grądy, którzy zostali przesiedleni, jako robotnicy przymusowi, na teren Prus Wschodnich. Większość rodzin z terenów Suwalszczyzny i Sejneńszczyzny, które opuściły swe domostwa w czasie wojny pozostała na miejscu nowego osiedlenia, na terenach Litwy. W rezultacie działań wojennych wiele wsi staroobrzędowych zupełnie opustoszało, wiele gospodarstw zostało zniszczonych bądź przejętych przez nowych właścicieli. Zniszczeniu uległy również miejscowe molenny (molenny we wsiach Sztabinki, Pijawne Ruskie, Głęboki Rów zostały całkowicie zniszczone, molenna ze wsi Pogorzelec, uszkodzona w trakcie wojny, została zdemontowana i przeniesiona w roku 1982 do pobliskich Gib, gdzie w dniu dzisiejszym pełni funkcję kościoła rzymskokatolickiego). Po wysiedlonych z terenów Suwalszczyzny staroobrzędowcach pozostały jedynie ledwo dostrzegalne ślady w krajobrazie tego regionu oraz cmentarze, gdzie spoczywają ich przodkowie.

(Zob. szerzej: Z. Jaroszewicz-Pieresławcew, G. Potaszenko, Przesiedlenie staroobrzędowców z Suwalszczyzny na Litwę w 1941 r., „Almanach Sejneński” 2012, nr 5.)